Hepes

Definisyon maladi a

Filaryoz lenfatik, yo rele tou elefantyazis oswa “gro pye”, se yon maladi parazit ki afekte sistèm lenfatik la (rezo ki pote lenf, ki ede drenaj likid ak defans kò). Parazit ki pi souvan an se Wuchereria bancrofti (genyen tou Brugia malayi ak Brugia timori nan kèk peyi). Maladi a ka lakoz janm, eskòtòm (sak tèstikil), bra, oswa tete vin gwo epi di akòz lenf ki bloke.

Patofizyoloji (Kijan li devlope)

Moustik ki enfekte a pike moun, li depoze ti fòm parazit (larv L3) anba po a. Larv yo antre nan veso lenf yo, yo vin gran (vè granmoun) ki ap viv pandan plizyè ane. Yo fè ti parazit (mikrofilaria) ki sikile sitou lannuit nan san. Prezans vè yo nan veso lenf yo kreye enflamasyon, domaj, epi bloke drenaj likid la, sa ki bay lenfedèm (anfle pèsistan) ak epesman po a (elefantyazis). Bakteri ki viv ansanm ak vè yo (Wolbachia) ka ogmante enflamasyon.

Kòz ak fason li gaye

• Ajan koz: parazit filaryen (W. bancrofti, Brugia spp.).
• Transmisyon: piki moustik (anpil espès kapab pase maladi a, selon rejyon an).
• Faktè risk: Rete/viv lontan nan zòn kote maladi a ap sikile (zòn twopikal/subtwopikal), mank pwoteksyon kont moustik, povrete ak move kondisyon sanitè.

Epidemyoloji

Filaryoz lenfatik prezan nan anpil peyi twopikal. Nan kominote ki afekte yo, anpil moun ka gen enfeksyon laten oswa sentòm kwonik. Pwogram sante piblik souvan òganize tretman an mas chak ane pou kase transmisyon an.

Siy ak Sentòm

Egzamen laboratwa ak imaj

• Frotis/gout epè san pou chèche mikrofilaria (souvan lannuit pou anpil espès).
• Tès antijèn rapid pou W. bancrofti.
• Ultrason nan zòn lenf yo/eskòtòm: pafwa yo ka wè “dans filaryen”.
• Eozinofili nan tès san ka prezan.
• Nan zòn ko-enfeksyon, verifikasyon pou lòt parazit (malarya) ka nesesè.

Famakoloji / Famakoterapi

Objektif: diminye chay parazit la, sispann transmisyon, jere lenfedèm ak konplikasyon yo.

• Diethylcarbamazine (DEC): medikaman klasik pou filaryoz (pa itilize kote gen onchocerciasis san evalyasyon, paske li ka bay reyaksyon grav).
• Ivermectin ak/oswa Albendazol: itilize nan pwogram tretman an mas (MDA) selon gid lokal yo (eg. Ivermectin + Albendazol; oswa DEC + Albendazol).
• Doxycycline (kout plizyè semèn): atake bakteri Wolbachia ki asosye ak vè yo; ka ede diminye sentòm ak transmisyon.
• Jesyon lenfedèm: leve manm yo, swen po, masaj lenfatik, bandaj/konpresyon, prevansyon/trete enfeksyon po repete.
• Idwosèl gwo: pafwa bezwen entèvansyon chirijikal.

Pwonostik

Avèk pwogram tretman ak swen kòrèk, anpil moun ka evite handicap grav. Men lenfedèm ki deja etabli pran tan pou amelyore e li mande swen kontinyèl. Bòn ijyèn po ak prevansyon enfeksyon repete enpòtan anpil. San swen, elefantyazis ka vin pèsistan e li afekte lavi chak jou.

Dyagnostik diferansyèl — Filaryoz Lenfatik vs. Malarya

Kategori	Filaryoz Lenfatik (Gro Pye)	Malarya
Ajan koz	Parazit filaryen (Wuchereria bancrofti, Brugia)	Parazit Plasmodium (falciparum, vivax, elatriye)
Transmisyon	Piki moustik (plizyè espès selon rejyon)	Piki moustik Anopheles
Sentòm kle	Lenfedèm/elefantyazis, idwosèl, epizòd enflamasyon lenf	Lafyèv siklik, frison fò, swe, maltèt, malèz jeneral
Siy espesyal	Po epè, pli, enfeksyon po repete; “dans filaryen” sou ultrason	Anemi, elajisman fwa/larat, konplikasyon grav si falciparum
Tès	Frotis/gout epè lannuit, tès antijèn, ultrason	Gout epè/frotis san, TDR (tès rapid), PCR
Tretman	DEC, Ivermectin, Albendazol, Doxycycline + swen lenfedèm	Antimalaryen (eg. artemisinin) pou kèk jou/semen
Prevansyon	Pwogram tretman an mas, moustikè/repelan, rediksyon sit moustik	Moustikè, repelant, elimine dlo ki estagne, tretman rapid
Kijan pou fè diferans?	Anfle pèsistan/elefantyazis, tès antijèn/mikrofilaria pozitif	Lafyèv ki vini ale ak prèv parazit nan san

Kisa pou sonje (Edikasyon pou gran piblik)

• Pwoteje tèt ou kont moustik: moustikè, rad ki kouvri, repelant.
• Si kominote a òganize tretman an mas, patisipe jan yo mande a.
• Pou moun ki gen lenfedèm: swen po chak jou, lave, seche byen, leve manm yo, evite blesi, konsilte bonè si gen woujè/doulè.
• Chèche konsèy pwofesyonèl sante si gen anfle ki pèsiste oswa doulè nan eskòtòm.